Zgoda na rozpowszechnienie wizerunku, czy to naprawdę takie ważne?

Wizerunek stanowi jeden z najcenniejszych dóbr osobistych, co swoje potwierdzenie może mieć w tym, że jest chroniony w prawie polskim przez trzy różne reżimy prawne. Wizerunek pojawia się jako jedno z dóbr osobistych człowieka w prawie cywilnym (art. 23 i 24 k.c), w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 81) oraz w ustawie o ochronie danych osobowych (RODO).

W dzisiejszych czasach, za pomocą Internetu, publikacja i rozpowszechnianie wizerunku może się odbywać na ogromną skalę. Należy jednak pamiętać, że takie działania wymagają zgody osoby, której wizerunek został uwieczniony, chyba, że zachodzą okoliczności uzasadniające jego rozpowszechnianie.

W tym artykule omówimy zagadnienie związane z ochroną wizerunku oraz wskażemy jak powinna wyglądać zgoda na jego rozpowszechnienie przez fotografa.

Ale od początku… Czym jest wizerunek?

Wizerunek obok nazwiska czy zdrowia stanowi jedno z dóbr osobistych wymienionych w art. 23 Kodeksu Cywilnego. W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych została uregulowana kwestia rozpowszechnienia wizerunku. Pomimo tego pojęcie wizerunku nie doczekało się jednolitej definicji. Obecnie, za wizerunek uznaje się przedstawienie podobizny osoby fizycznej, jeżeli osoba ta jest możliwa do rozpoznania dla osób trzecich. Wizerunek obejmuje nie tylko cechy fizyczne osoby ale także elementy związane z wykonywanym zawodem, ubiorem czy sposobem poruszania się. Nie ma znaczenia, w jaki sposób przedstawiona została przedstawiona podobizna.

W wyroku SN z 20.5.2004 r. (II CK 330/03, Biul. SN 2004, Nr 11, s. 10) przyjęto, że wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi – jak się określa – na jej identyfikację wśród innych ludzi, może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem, jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem.

Zgodnie z wyrokiem SN z 7.10.2009 r.  wizerunek, rozumiany jako podobizna człowieka utrwalona jako portret, fotografia lub w innej postaci (III CSK 39/09, Legalis; analogicznie wyr. SN z 16.11.2017 r., V CSK 81/17, OSNC-ZD 2018, Nr D, poz. 60)

Osoba, której wizerunek został utrwalony, posiada prawo decydowania o sposobie wykorzystania swojego wizerunku oraz może dochodzić roszczeń związanych z jego naruszeniem. Prawo to wynika z faktu, że wizerunek stanowi dobro osobiste chronione zarówno przez Kodeks Cywilny jak i Ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ochrona wizerunku jest zapewniona niezależnie od faktu, czy zdjęcie wykonane przez fotografa może zostać uznane za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, czy też nie.

Sporządzenie/utrwalenie wizerunku to wszelkiego rodzaju działania, które powodują, że postać człowieka zostanie odwzorowana w sposób umożliwiający jego rozpowszechnienie. Obejmuje to m.in. naszkicowanie realistycznego portretu, transmisję online, nagranie filmu czy wywołanie fotografii, nawet jeżeli nie wiąże się z wywołaniem odbitki.

Zgoda na rozpowszechnienie wizerunku, czy to naprawdę takie ważne?

Za rozpowszechnienie należy uznać każde publiczne udostępnienie wizerunku, niezależnie od sposobu i techniki. Obejmuje to również umieszczanie zdjęć na firmowych profilach na platformach społecznościowych takich jak Facebook, LinkedIn, czy stronach internetowych. Nie ma znaczenia, czy rozpowszechnienie dotyczy całego wizerunku, czy tylko niektórych jego cech charakterystycznych. Jeśli jednak wizerunek jest rozpowszechniany w taki sposób, że uniemożliwia identyfikację osoby na nim przedstawionej, nie jest to uznawane za jego udostępnienie.

Zgodnie z art. 81 PrAut rozpowszechnianie wizerunku osoby fizycznej dozwolone jest, o ile przedstawiona osoba:

1)      zezwoliła (wyraziła zgodę) na rozpowszechnienie lub

2)      otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie, a nie zastrzeżono zakazu rozpowszechniania wizerunku (art. 81 ust. 1 zd. 2 PrAut), lub

3)      jest powszechnie znana, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych (art. 81 ust. 2 pkt 1 PrAut), lub

4)  stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza (art. 81 ust. 2 pkt 2 PrAut).

Kilka uwag praktycznych:

Zezwolenie na rozpowszechnienie wizerunku może zostać udzielone niezależenie od jakiejkolwiek umowy, albo stanowić część umowy. Jednakże, udzielone zezwolenie nie może pozwalać na dowolne rozpowszechnianie wizerunku w nieograniczonym zakresie i przez nieograniczony czas. W przypadku sporu, to podmiot korzystający z wizerunku będzie musiał udowodnić, że posiada zezwolenie na konkretne rozpowszechnienie, niezależnie od formy, w jakiej zostało ono udzielone. Jego istnienia nie można domniemywać z innych oświadczeń, np. zezwolenia na samo sporządzenie wizerunku (wyr. SA w Katowicach z 12.6.2014 r., I ACa 185/14, Legalis). Dlatego dla swojego bezpieczeństwa zawsze najlepiej mieć jakiś dowód np. w postaci maila.

Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą, osoba udzielająca zezwolenia na wykorzystanie swojego wizerunku ma prawo odwołać to zezwolenie w dowolnym momencie. Dlatego też, osoba korzystająca z wizerunku musi się liczyć z ryzykiem związanym z taką sytuacją. W literaturze dopuszcza się, aby w umowie z osobą przedstawioną na wizerunku znalazło się jej zobowiązanie do nieodwoływania zezwolenia. W przypadku naruszenia takiego zobowiązania, umowa może przewidywać karę umowną. Jednocześnie, w umowie powinno zostać jasno określone, w jakich sytuacjach odwołanie zezwolenia nie będzie dozwolone.

Często, gdy wykonanie wizerunku jest dziełem fotografa, zawierana jest umowa dotycząca wynagrodzenia za pozowanie. W związku z tym, można przypuszczać, że osoby na zdjęciach wyraziły zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku (art. 81 ust. 1 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Niemniej jednak, w celu uniknięcia nieporozumień, warto w umowie jasno określić zakres zezwolenia na wykorzystanie wizerunku, wskazując sposób, w jaki może on być wykorzystywany, a także kategorie podmiotów, które mają prawo do jego wykorzystania w przyszłości. Taka precyzja w umowie zwiększa pewność co do zakresu udzielonej zgody na wykorzystanie wizerunku i minimalizuje ryzyko ewentualnych sporów.

Tekst autoryzowany przez Aplikantkę Rzecznikowską
Dominikę Wiergowską, Warszawa 2023.